Libya’yı vuran Daniel fırtınasının ardından ilan edilen üç günlük yasın sona ermesiyle acı tablo netleşiyor. Yetkililer çoğunluğu Derne’de olmak üzere ölü sayısının altı bini bulduğunu bildirdi. Ülkenin doğusu son 40 yılın en fazla yağışını alırken 1986’da inşa edilen El-Bilad ve Bumansur barajlarının vadide bulunan Derne şehrini pek çok kez tehdit ettiği belirtildi. İnşa sürecinde barajlara kanalizasyon suyunun sızması ve 2011’de de yine şiddetli yağış sonucu bölgenin su altında kaldığı öğrenildi.
MÜHENDİSLER ‘BARAJLAR YIKILIR’ DİYE UYARDI
Mühendislerin de barajların patlama riskine dikkat çektiği kaydedildi. Geçen yıl yayımlanan bir makalede 1959’dakine benzer bir taşkının yaşanması halinde iki barajdan birinin yıkılabileceği, şehrin savunmasız kalacağı belirtildi. İki ayrı hükümetin olduğu ülkede kurtarma faaliyetlerinin ağır yürütülmesi eleştirilirken Libya Acil Durum İdaresi Başkanı Usama Ali “Hava koşulları dikkatli incelenmedi, tahliyeler zamanında yapılmadı. Libya böyle bir felakete hazır değildi” dedi.
Son günlerde yaşanan facialarla sarsılan Mağrip’te, Fas’taki yıkıcı depremin ardından bu sefer Libya’da, Daniel fırtınasının sebep olduğu sel felaketinde en az 6 bin kişi ölürken, binlercesi de kayıp. Oysa ki 2022’de yayınlanan ve barajların büyük sel felaketine dayanamayacağını bildiren bir rapor felaketin geleceğini öngörmüş. Daniel fırtınası Libya’dan önce geçen hafta Yunanistan’ı felç eden sel felaketini getiren ve Akdeniz’e doğru ilerleyerek siklona dönüşen çok güçlü alçak basınç sisteminden kaynaklanıyor.
Ülkenin doğusu son 40 yılın en fazla yağışını alırken 1986’da inşa edilen El-Bilad ve Bumansur barajlarının vadide bulunan Derne şehrini pek çok kez tehdit ettiği belirtildi. İnşa sürecinde barajlara kanalizasyon suyunun sızması ve 2011’de de yine şiddetli yağış sonucu bölgenin su altında kaldığı öğrenildi. Mühendislerin de barajların patlama riskine dikkat çektiği kaydedildi. 2022’de akademik bir dergide yayınlanan raporda, 1959’da yaşanan bir sele eşdeğer bir su taşkının tekrarlaması halinde ‘iki barajdan birinin yıkılabileceği, bunun da vadi sakinlerini ve Derne şehrini yüksek sel riski nedeniyle savunmasız hale getireceği’ uyarısında bulunulmuş. İki ayrı hükümetin olduğu ülkede kurtarma faaliyetlerinin ağır yürütülmesi eleştirilirken Libya Acil Durum İdaresi Başkanı Usama Ali “Hava koşulları dikkatli incelenmedi, tahliyeler zamanında yapılmadı. Libya böyle bir felakete hazır değildi” dedi. Birçok kişi yardım çalışmalarının yavaş ilerlemesine ve yerel yetkililerin barajların patlama riski taşıdığı konusunda uyarıda bulunmamasına öfkesini dile getirdi.
Libya merkezli düşünce kuruluşu Sadeq’ın kurucusu Anas El-Gomati, The Guardian’a siyasi bir soruşturmanın gerekli olacağını dile getirerek, “Kuzey Afrika iklim değişikliğinden muaf sayılmaz ama yaşananlar aynı zamanda yolsuzluk ve beceriksizlikle de ilgili. Fas’ta tektonik levhalar harekete geçeceğinden halk ancak son dakikada haber olabilirdi, ancak burada, Libya’da bu kasırga için çok fazla uyarı yapıldı. Buna rağmen Derne tahliye edilmedi. Şimdi şehir nüfusunun dörtte biri su altında” dedi.
Öte yandan Libya Acil Durum ve Ambulans İdaresi Başkanı Usama Ali, CNN International’a yaptığı açıklamada yetkililerin felaketin boyutlarını önceden tahmin edemediği eleştirisinde bulundu. Ali, “Hava koşulları iyice dikkate alınmadı, deniz seviyeleri ve rüzgarın hızı incelenmedi, fırtınanın ilerlediği yol üzerinde bulunan ailelerin tahliyesi zamanında yapılmadı. Libya böyle bir felakete hazırlıklı değildi. Daha önce bu düzeyde bir felakete tanık olmamıştı. Bu düzeyde bir felaketle ilk kez karşılaşıyor olsak bile kusurlarımızı kabul etmeliyiz” dedi.
TARİHTEN HİÇ DERS ALINMAMIŞ
Libya’nın doğusundaki Bingazi, Beyda, Merc, Suse gibi şehirlerde 10 Eylül’de meydana gelen sel felaketinde Derne kenti en çok hasara ve en çok can kaybına maruz kaldı. Derne’yi ikiye bölen vadi, “Daniel” fırtınasının neden olduğu yağmur sularıyla doldu ve su seviyesi eşi benzeri görülmemiş bir şekilde yükselerek vadideki suyu tutan en önemli iki baraj üzerinde muazzam bir baskı oluşturdu ve sel suları barajların çökmesine neden oldu. Libyalı tarihçi Ferac Davud ed-Dernavi, Derne’nin yarısının vadinin alt tarafında kalması nedeniyle kentteki maddi zararın ve ölümlerin çok olduğunu belirtti. Derne’nin, kentin güneyinden gelen tüm yağmur sularının döküldüğü bir noktada olduğunu ifade eden Dernavi, “Daniel fırtınasının etkili olmasının ardından kentte yağmur sularını tutan iki baraj çöktü. Bu, tam bir felaketti.” dedi.
Dernavi, 1941 yılında İkinci Dünya Savaşı sırasında da büyük bir sel yaşandığını ancak savaş nedeniyle yaşanan ölümlerin o zamanlar çok gündem olmadığını kaydetti. Dernavi, 1959 yılında yaşananları anlatarak, “Vadideki su seviyesinin yükselmesi nedeniyle büyük bir sel meydana geldi. Yüzlerce kişi yaralanırken ve hayatını kaybederken, bölgedeki birçok ev yıkıldı.” ifadelerini kullandı.
ADANA UCUZ ATLATTI
Çukurova Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Çevre Mühendisliği Bölümü Öğretim Üyesi Prof. Dr. Zeynep Zaimoğlu, Libya’yı vuran Daniel Kasırgası’nın Adana’yı vurması halinde de yıkımın aynı olacağını ancak fırtınanın son anda yön değiştirerek Libya’ya gittiğini söyledi. Zaimoğlu, erken uyarı sistemlerinin önemine dikkat çekti ve Çukurova bölgesinin kış aylarında bol yağışlı geçeceğini ifade etti.
Zaimoğlu, “Kasırga ülkemizi ve özellikle Çukurova bölgesini vursaydı Libya’ya benzer zararla ve kayıplarla karşı karşıya kalacaktık. Çünkü altyapı olarak da kasırgalar için oluşturduğumuz bir altyapımızın olduğunu söylemek çok da mümkün değil. Bu nedenle her şartta Libya’ya benzer durumlar yaşamamız muhtemel olurdu. Bu uyarıyı dikkate alarak bu noktadan sonra kasırgaları da bir afet olarak değerlendirmek zorunda olduğumuzu söylemeliyim” diye konuştu.
