Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev ile Ermenistan Başbakanı Nikol Paşinyan, barış için tarihî bir adım attı. İki lider, Trump’ın arabuluculuğunda Beyaz Saray’da ortak deklarasyonu imzaladı. İç kamuoyu ve diasporanın sert tepkisine aldırmadan bildiği yolda ilerleyen Paşinyan, çabasıyla sürecin mimarlarından oldu.
POLİTİKA EKSENİNİ DOĞU’DAN BATIYA KAYDIRDI
2018’de Ermenistan’da başlayan muhalefet gösterilerine öncülük eden eden Paşinyan 8 yıl içinde ülkesinde büyük değişim yaptı. ABD ve Fransa’daki aşırılıkçı diasporanın baskılarına rağmen 1915 olaylarının yeniden değerlendirilmesi gerektiğini söyledi. Bu süreçte suikast ve darbe girişimlerine maruz kalan Paşinyan, Türkiye ile teması kesmedi. Bakü ile görüştü. ‘Komşularımızla barışmak ve ticaret yapmak istiyoruz’ dedi. Ve nihayet Türkiye ile ABD’nin arabuluculuğunda 35 yıllık çatışmalara son verecek barış anlaşmasına Beyaz Saray’da Azerbaycan Cumhurbaşkanı Aliyev ile imzaları attı.
TÜRKİYE KAZANACAK, RUSYA-İRAN KAYBEDECEK
Trump’ın katılımıyla Oval Ofis’te varılan anlaşmaya göre Ermenistan topraklarından geçen hayati önemdeki Zengezur Koridoru açılacak. Böylece Türkiye’nin Azerbaycan ana topraklarına ve dolayısıyla Orta Asya’ya kara ulaşımı sağlanmış olacak. Karşılıklı olarak aralarındaki tüm düşmanlıklara son vermeyi taahhüt eden Erivan ile Bakü de Türkiye üzerinden Avrupa’ya doğrudan erişim elde edecekler. Anlaşmanın hayata geçirilmesiyle Rusya, Güney Kafkasya’daki gücünü, İran da bölgedeki etkisini kaybedecek. ABD ve Avrupa nüfuz alanlarını geliştirecek, Ankara ise Orta Asya ile doğrudan bağlantıya geçecek.
İKİ ÜLKEYİ BATI’YA BAĞLAYACAK
Zengezur Koridoru (Trump Rotası) Azerbaycan ile Ermenistan’ı Batı dünyasına bağlarken Türkiye’nin ise Orta Asya’ya doğrudan ulaşımını sağlayacak.
BARIŞ RÜŞVETİ
Rusya ile barış için Ukrayna’dan nadir elementleri, Kongo ile Ruanda’dan madenlerini isteyen Trump Ermenistan ile Azerbaycan’ı da boş geçmedi. Zengezur Koridoru’na kendi ismini verdirdi. Karayolunun bir bölümünü ABD’li şirketlere tahsis ettirdi.
İLGİNÇ DİYALOG
İmzalar sonrası Trump’la Beyaz Saray’ı gezen Aliyev arasında ilginç bir diyalog da yaşandı. Trump’ın ‘Herkes 2028’de aday olmamı istiyor’ sözlerine Aliyev ‘Biz de dahil’ karşılığını verdi.
GÜNEY KAFKASYA’DA BARIŞ RÜZGÂRLARI
35 YILLIK SAVAŞ SONA ERİYOR: Türkiye’nin yanı başındaki ateş çemberinden bir halka kopmak üzere... 35 senedir savaş halinde bulunan Azerbaycan ile Ermenistan barış yapmaya bir adım daha yaklaştı. Her şey Ermenistan’ın Sovyetler Birliği’nin dağılmasının ardından Karabağ’ı işgal etmesiyle başladı. Karabağ ve çevresindeki topraklardan yaklaşık 30 yıl boyunca Azerbaycan askerlerine ve sivillerine saldırılar düzenledi. Erivan’ın saldırılarını giderek artırması üzerine 27 Eylül 2020’de Bakü, karşı operasyona başladı. 8 Kasım’da Karabağ el değiştirdi. Azerbaycan, Ermenistan ve Rusya arasında 10 Kasım 2020’de savaşı bitiren üçlü bildiri imzalandı. Daha sonra İlham Aliyev yönetimi, barış müzakerelerine başlama önerisinde bulundu. Ermenistan Başbakanı Nikol Paşinyan, teklifi kabul etti ve statükoyu da karşısına alarak çok sayıda önemli adım attı. 2023’te Karabağ’da Azerbaycan’ın egemenliği tam sağlandı.
DUVARLAR YIKILDI: Yıllardır müzakereleri sürdüren iki ülke liderleri, önceki akşam ABD Başkanı Donald Trump’ın arabuluculuğuyla Beyaz Saray’da, “kalıcı barış, karşılıklı saygı ve ekonomik iş birliği” vurgusu yapılan ortak deklarasyonu imzaladı. Trump, liderlerle önce ayrı ayrı görüştü, ardından üçlü oturum gerçekleşti. Trump “Savaşı sonsuza kadar bitirmeyi kabul ettiler. Ermenistan ve Azerbaycan, çatışmaları durdurmayı, ticari ve diplomatik ilişkileri başlatmayı, birbirlerinin toprak bütünlüğüne saygı duymayı taahhüt ediyor. Ateşkes değil, gerçek bir barış anlaşması” dedi. Aliyev, ABD Başkanı’nın liderliğine işaret ederek “30 yılı aşkın süredir başaramadığımız, Trump’ın liderliğinde mümkün oldu. Bugün Kafkasya’ya barışı getiriyoruz. Ermenistan ile duvarlar değil bağlantılar inşa ediyoruz. Uluslararası barış için de tarihi bir adım. Stratejik ortaklık kapsamında ticaret, enerji, savunma ve yapay zeka alanlarında iş birliği yapacağız” ifadelerini kullandı. Paşinyan ise “Egemenlik, toprak bütünlüğü ve yargı yetkisi temelinde yeni bir dönem açıyoruz. Bu başarı, sayın Trump’ın küresel liderliğinin bir göstergesi” şeklinde konuştu.
YAPTIRIMLAR KALKTI: Varılan uzlaşmayla Zengezur Koridoru ile Nahçıvan bağlantısı kuruldu; ABD, Azerbaycan’a 1992’den beri uygulanan savunma kısıtlamalarını kaldırdı. Liderler ayrıca çatışmayı çözmek amacıyla ABD, Rusya ve Fransa’nın eş başkanlık ettiği arabuluculuk örgütü Minsk Grubu’nun feshedilmesini talep eden ortak bir mektuba da imza attı.
PAŞİNYAN BAŞARDI: Gelinen noktada sürecin en önemli mimarı, iç kamuoyu ve diasporanın sert tepkisine aldırmadan bildiği yolda ilerleyen Paşinyan oldu. 2018’de Ermenistan’da başlayan muhalefet gösterilerine öncülük eden eden Nikol Paşinyan 8 yıl içinde ülkesini dönüştürdü. Rusya’dan uzaklaşarak Batı’ya yanaştı. AB ve ABD yanlısı dış politika izledi. 1915 olaylarının yeniden değerlendirilmesi gerektiğini belirterek “Ne olduğunu, neden olduğunu, nasıl algıladığımızı ve kimin üzerinden algıladığımızı anlamalıyız. Uzaktaki bir ülkenin 1915’i soykırım olarak tanıması, halkımıza güvenlik, refah ve barış getirmiyor” çıkışıyla ses getirdi. Çok sayıda suikast girişimi atlattı. Darbe kalkışmalarını püskürttü. Türkiye ile teması hiç kesmedi. Apostolik Kilisesi’ni karşısına alarak adeta meydan okudu. 7 Haziran 2026’da yapılacak parlamento seçimlerinde icraatlarının karşılığını alıp alamayacağı merak konusu...
TRUMP RÜŞVET PEŞİNDE
Koltuğa oturduğu günden bu yana ülkesini şirket gibi yöneten ABD Başkanı Donald Trump, Ermenistan ve Azerbaycan’la da pazarlığa oturdu. Rusya ile barış için Ukrayna’dan nadir elementleri, Kongo ile Ruanda’dan madenleri isteyen Trump, Zengezur Koridoru’na kendi ismini verdirdi, bir bölümünü ABD’li şirketlere tahsis ettirdi. Anlaşma hayata geçtiğinde Azerbaycan’ın ana karası, Nahçıvan’a “Trump’ın Uluslararası Barış ve Refah Rotası” ile bağlanacak. ABD Başkanı, toplantı sonrası yaptığı açıklamada “99 yıllığına anlaştık. Amerikan şirketlerinin önemli altyapı geliştirmeleri yapmasını bekliyoruz. Bu iki ülkeye girmek için çok istekliler” dedi. Trump ayrıca; enerji, ticaret ve yapay zeka da dahil olmak üzere teknoloji alanlarında iş birliğini artırmak amacıyla her iki ülkeyle ikili anlaşmalar imzaladığını da vurguladı. Bu arada Kamboçya’nın ardından Azerbaycan ve Ermenistan, Trump’ı “Nobel Barış Ödülü’ne” aday göstereceklerini duyurdu. Donald Trump konu hakkındaki soruya “Barış görüşmelerini siyaset için yapmıyorum. Hayat kurtarmayı seviyorum” cevabını verdi.
İLHAM ALİYEV’DEN DURUM DEĞERLENDİRMESİ
Sıra anayasa değişikliğinde: Washington’da yapılan 3’lü zirveyi değerlendiren Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev “Artık kanlı savaş sayfasını kapatıyoruz. Beyaz Saray’da paraflanan barış anlaşması, bölgeye huzur getirecek. Ama Ermenistan’ın yapması gerekenler var. Anayasasında Azerbaycan’a karşı toprak iddiaları var. Bu yüzden gerçek barış anlaşması imzalanmadı. Ermenistan tarafı deklarasyonda, anayasadan Azerbaycan’a yönelik toprak iddialarının çıkarılacağını beyan ediyor. Aksi takdirde, bu her şeyden önce ABD’ye saygısızlık olacaktır. Ne zaman değiştirecekleri kendi iç işleridir. Buna karışamayız. Ancak ne kadar erken olursa o kadar iyi olur. Zaman kaybetmeye gerek yok” dedi.
ABD İLE STRATEJİK ORTAKLIK: Aliyev, Azerbaycan’ın ana karası ile Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti arasında Ermenistan üzerinden ulaşım bağlantısının sağlanması yönünde elde edilen mutabakata da değinerek “Engelsiz bağlantı sağlanmalıdır. Demiryolunun yanı sıra buradan enerji hatları ve fiber optik hatlar da geçecek. Yine diğer enerji altyapıları konusunda da ciddi şekilde düşünüyoruz. Azerbaycan’ın ve Hazar kıyısındaki komşularının enerji kaynaklarını buradan sevk etmek mümkün olacaktır” bilgisini paylaştı. Aliyev, ABD ile stratejik ortaklık sürecini başlattıklarını sözlerine ekledi.
MİNSK GRUBU DAĞILACAK
Aliyev ve Paşinyan’ın imzaladığı ortak deklarasyonun tam adı; Azerbaycan ile Ermenistan Arasında Barışın ve Devletlerarası İlişkilerin Tesis Edilmesi Hakkında Anlaşma... Taraflar, anlaşmanın nihai olarak onaylanması için ek adımların atılmasının devam ettirilmesinin gerekliliğini kabul etti. Deklarasyonda özetle şunlar kaydedildi: “Biz, Birleşmiş Milletler Şartı ve 1991 Alma-Ata Bildirgesi’ne uygun olarak, geçmiş çatışmanın esiri olmayan parlak bir gelecek yoluna girilmesi gereğini kabul ediyoruz. Şimdi ve gelecekte herhangi bir intikam girişimini kesin olarak reddediyor ve dışlıyoruz.” Ayrıca 1992’deki Dağlık Karabağ savaşının ardından barış sağlanması için Fransa, Rusya ve ABD’nin eş başkanlığında kurulan Minsk Grubu, barış anlaşmasının imzalanmasıyla işlevsiz kalacak.
KİM, NE KAZANDI?
İki ülke arasındaki en kritik konu, Zengezur Koridoru. Ermenistan’ın İran sınırındaki topraklarından geçen 43 kilometrelik koridor, Azerbaycan’ı, Nahçıvan’a ve Türkiye’ye bağlıyor. 2020’deki ateşkesle, koridorun denetimi Rus istihbarat servisi FSB’ye bırakılmıştı. Yeni adıyla Trump Koridoru, Rusya’ya bölgedeki ticaret yollarını kontrol etme imkanı sağlıyor. Barış anlaşmasıyla Moskova’nın tamamen devre dışı bırakılması planlanıyor. Rusya’nın yerini ABD alınca Moskova ile İran arasında karadan erişim engellenecek. Ayrıca Washington doğrudan İran sınırında varlık gösterecek. Ayrıca Ermenistan’ın Rusya’ya bağımlığı büyük ölçüde azalacak. Türkiye ile Azerbaycan’ı birbirine bağlayacak Zengezur ,”Orta Koridor” olarak adlandırılan ticaret yolunun parçası haline gelecek. “Orta Koridor”, Türkiye ve Orta Asya üzerinden Avrupa’dan Çin’e kadar uzanacak. Böylece Avrupa Birliği’nin Asya’daki nüfuzu da artacak.
İRAN RAHATSIZ: İZİN VERMEYİZ
Tepkisi merakla beklenen İran, ABD’nin arabuluculuğunda imzalanan Ermenistan-Azerbaycan barış anlaşmasını “İstikrarı bozabilecek dış müdahale yönünden endişe verici” olarak değerlendirdi. Dışişleri Bakanlığı’nca yayımlanan açıklamada “Ulaştırma ağlarının önündeki engellerin kaldırılmasının karşılıklı çıkarlara dayalı, bölge ülkelerinin egemenliği ve toprak bütünlüğüne saygı çerçevesinde ve dış müdahalelerden uzak gerçekleşmesi gerek” denildi. İran’ın dini lideri Ali Hamaney’in danışmanlarından Ali Ekber Velayeti de “Trump destekli koridora izin vermeyeceklerini belirterek “Planın hayata geçirilmesiyle Güney Kafkasya’nın güvenliği tehlikeye girecek. İmkânsız bir fikir. Gerçekleşmeyecek. İzin vermeyeceğiz. Sayın Trump, Kafkasya’yı 99 yıllığına kiralayabileceği bir gayrimenkul sanıyor. Bu geçit Trump’ın paralı askerleri için bir kapı olmayacak, onların mezarlığı olacak” ifadelerini kullandı. İran, koridor nedeniyle Ermenistan’a doğrudan erişimi kaybetmekten de endişeli.
