14 Temmuz Dünya Köpek Balığı Farkındalık Günü vesilesiyle konuşan WWF-Türkiye Kıkırdaklı Balıklar Danışmanı Dr. Hakan Kabasakal, Marmara Denizi’nde yaşanan oksijen yetersizliğinin, özellikle köpek balıkları gibi yüksek oksijen ihtiyacı olan kıkırdaklı balık türlerini kıyıya göç etmeye zorladığını açıkladı. Kabasakal’a göre, kirlilik, iklim değişikliği ve aşırı avcılığın birleşik etkileri yalnızca Marmara’yı değil, Akdeniz ve Ege Denizi’ni de kapsayan geniş bir biyolojik kriz alanı oluşturuyor.
MARMARA'DA OKSİJEN TÜKENDİ, KÖPEK BALIKLARI KIYIYA YÖNELDİ
Kabasakal, Marmara Denizi'nde 1950’li yıllarda oldukça zengin olan kıkırdaklı balık popülasyonlarının, özellikle son 30 yılda sanayileşme, kentsel baskılar ve deniz kirliliği nedeniyle ciddi oranda azaldığını ifade etti. Kıkırdaklı balıklar arasında yer alan köpek balıkları, vatozlar, kemane balıkları ve deniz kartalları gibi türler, hızlı çalışan metabolizmaları nedeniyle yüksek oksijen seviyelerine ihtiyaç duyuyor. Ancak Marmara Denizi’nin derinliklerinde oksijen seviyesi tehlikeli düzeylere gerilemiş durumda.
“Bugün Marmara'nın derin noktalarında oksijen seviyesi 2 mg/L’nin altına düştü. 100 metreden sonra bu seviye 1 mg/L’ye kadar iniyor. Hatta bazı bölgelerde 200 metrenin ötesinde oksijen sıfır.”
Kabasakal’a göre bu koşullar, balıkları daha sığ ve göreceli olarak daha oksijenli bölgelere, yani kıyılara doğru göç etmeye zorluyor. Ancak bu göç, balıklar için çözüm olmaktan uzak. Kıyılarda da yoğun bir balıkçılık baskısı söz konusu.
KIYIYA YAKLAŞAN TÜRLER TEHDİT DEĞİL
Kabasakal, Marmara kıyılarında gözlenen köpek balığı türlerinin halk arasında yanlış algılandığını da vurguladı. "Büyük beyaz" gibi saldırgan türlerin 40 yıl önce Marmara’yı terk ettiğini belirten uzman, günümüzde görülen köpek balıklarının genellikle "camgöz" gibi 2 metreyi geçmeyen, ürkek ve insanla temas etmekten kaçınan türler olduğunu belirtti.
Bu türlerin insanlar için bir tehdit oluşturmadığının altını çizen Kabasakal, kıyıya göç eden kıkırdaklı balıkların esas tehdidi kıyı balıkçıları tarafından hedef alınmaları olduğunu söyledi. Üstelik bu türler, mevcut oksijensizlik nedeniyle geri dönemiyor ve yeni yaşam alanlarında da güven içinde kalamıyor.
GÖZLEMLER ALARM VERİYOR: KIYIDA ARTIŞTAN YOK OLUŞA
WWF-Türkiye tarafından yürütülen üç yıllık saha araştırmalarına değinen Kabasakal, özellikle son yılda dramatik bir düşüş gözlemlediklerini belirtti
“Araştırmamızın ilk iki yılında, kıyılarda kıkırdaklı balık nüfusunun arttığına tanıklık ettik. Ancak 2024 itibarıyla bu sayının keskin biçimde düştüğünü gördük. Artık kıyılarda bile eskisi kadar kıkırdaklı balığa rastlamak mümkün değil.”
Bu düşüş, kıyıdaki oksijen seviyesinin de bozulduğunun ve ekosistemin her yönüyle zarar gördüğünün açık göstergesi olarak değerlendiriliyor.
AŞIRI AVCILIK VE KİRLİLİK: OKYANUS TÜRLERİNİ YOK EDİYOR
Kabasakal, dünya genelindeki 1.282 kıkırdaklı balık türünün 536’sının köpek balığı türü olduğunu hatırlatarak, bu türlerin üçte birinin yok olma riskiyle karşı karşıya olduğunu vurguladı. Bu tehdidin en önemli nedeni ise aşırı avcılık. Diğer faktörler arasında ise yaşam alanı kaybı, iklim değişikliği ve yoğun deniz kirliliği geliyor.
Besin zincirinin üst basamaklarında yer alan kıkırdaklı balıklar, deniz ekosisteminde dengenin sürmesi açısından hayati bir rol oynuyor. Kabasakal, bu türlerin yok olması halinde okyanuslardaki besin piramidinin tamamen çökebileceği uyarısında bulunuyor.
VATANDAŞ BİLİMİ İLE TÜR İZLEME: “GÖZÜM DOĞADA”
WWF-Türkiye’nin doğa koruma çalışmalarına halkı da dâhil etmek amacıyla geliştirdiği “Gözüm Doğada” isimli mobil uygulama sayesinde, vatandaşlar da sahada gözlemledikleri türleri kayıt altına alabiliyor. Kabasakal, Türkiye'nin 9 bin kilometrelik kıyı şeridinde araştırmacıların sürekli bulunmasının mümkün olmadığını, ancak vatandaşların katkısıyla kıyılarda gözlemlenen türler hakkında daha geniş veri elde edilebildiğini belirtti.
Uygulama sayesinde sahile vurmuş köpek balığı gibi nadir olayların görsel ve coğrafi bilgileri kayıt altına alınarak, bilimsel araştırmaların altyapısına katkı sağlanıyor.
MEDYA ETKİSİ VE YANLIŞ ALGILAR
Kabasakal, sinema ve medyada köpek balıklarının saldırgan hayvanlar gibi gösterilmesinin toplumda asılsız korkulara yol açtığını vurgulayarak, Türkiye'de köpek balığı saldırılarının sanıldığı kadar yaygın olmadığını ortaya koyacak yeni bir araştırma yürüttüğünü de duyurdu.
Bu çalışma ile, kamuoyunun köpek balıklarına yönelik daha gerçekçi ve bilimsel bir bakış açısı geliştirmesinin hedeflendiğini belirten Kabasakal, köpek balıklarının aslında denizlerin sağlıklı kalabilmesi için birer “gizli kahraman” olduğunu ifade etti.
